«Sa figura prus luxenti de fèmina chi s’agatat me in is istòrias italianas, ...» aici dd’at definida Carlo Cattaneo.
Chini fiat Eleonora d’Arborea e poita est cunsiderada sa fìgura de prus importu de sa stòria sarda?
Eleonora passat sa giovinesa in sa corti de Arborea chi suta su rènniu de su babbu, òmini scìpiu e abistu, connoscit unu tempus eleganti e allutu. Mortu Marianu, diventat rei su fillu Ugone.
In s’interis Eleonora si cojat cun Branca Leone D’Oria sennori de Castelgenovese (oi connota che Castelsardo) de Monteleone, de Casteldoria. Ant a tènniri duus fillus, Federico e Mariano.
A unu certu puntu bocint su fradi de Eleonora e sigumenti ca issa bolit onorai su fradi mortu ma finas assigurai a su fillu Federico su rènniu, issa si proclamat Juighissa de Arbaree, fadendi balli unu deretu antigu sardu chi permitiat a is fèminas de podi diventai reinas in logu de su babbu o de is fradis.
Po non tenni strobus, sa giudighissa nci mandat su pobiddu in Spànnia po s’assigurai s’acotzu de su re Pietro IV. In s’interis Eleonora abbisitat totu s’ìsula po s’impossessai de totu is terras e is casteddus chi fuant de Ugone, cumentzendi s’òpera de ammanniamentu de su rènniu.
Pietro IV, peroa timendi su poderi e sa fortza de sa reina, narat a Branca Leone D’Oria ca fintzas a candu sa pobidda non s’at a firmai, at a abarrai presoneri de is ispanniolus. Branca Leone insaras circat de cunvinci sa pobidda a s’arrendi a is ispanniolus ma issa sceberat sa gherra contra a is Aragonesus, chi sighit po duus annus. Eleonora peroa si ndi acatat ca sa barrosèntzia cosa sua non est portendi a nudda e su pobiddu est presoneri de tempus meda e duncas detzidit de firmai una primu paxi.
Sa giudighissa cumprendit ca est arribau su momentu de portai torra s’òrdini in su rènniu cosa suu e mudat e agiornat is 66 arrègulas scritas dae su babbu, cuncordendi in su 1392 sa Carta de Logu, noba. Una arregorta de normas de grandu importu po cussus tempus, e scrita in arborense cun sa punna crara de dda fai cumprendi a su pòpulu suu.
Cali sunt is printzìpius prus modernus de sa Carta de Logu? Sa paridadi de totu is òminis ananti a sa lei; su sceru tra chi bocit cun ànimu delliberadu e pensadamenti e chi invecis ddu fait sena volontadi; arrègulat su stupru chi podiat pertocai una fèmina cojada o sposa. In su primu casu s'afartau arriciat una multa, in su segundu casu in prus a sa multa a s'afartau ndi ddi segànt su pei e fiat obrigau a coiai sa fèmina chi iat violentau, ma feti si issa fiat de acòrdiu. Arrègulat finas s'adultèriu, s'abruxamentu de is istulas, su testamentu e àteras cosas meda.
Sa gherra sighit ma nd'arribat sa pesta e in su 1404 Eleonor morit po mori de custu mali. E is ispanniolus inimigus suus dd'arreconnoscint is meritus spainendi sa Carta de Logu in totu sa natzioni sarda.
