S’aranada (connota in Sardigna finas comenti a aniada, melagranada, mela arenada, melaeranu, tanada, granada) no est auctona de Sardigna ma ndi dda iant betida is Fenìcius de s’Orienti de Mesu e acoa gràtzias a is Aregus e a is Àrabus sa mata s’est spaniada meda in s’Ìsula.
Su fueddu ndi arribat de su latinu MELA GRANATA, giustu a puntu inditendi su frutu a aranus.
Sa mata de s’aranada podit cresci finas a 6 metrus de artesa e bivi a longu meda, apillonat meda donendi-ddi sa forma de mola incapitendi de non dda spilluatzai.
Aguantat sa basca de s’istadi e su frius de s’ierru de is logus mediterràneus.
Nascit meda a sèmini ma si podit fai mata noba a pèrtia in terra e a pètia furada.
Sa folla est posta, a duas a duas, s’una a faci de s’àtera in su matessi nuu, est birdi luxenti, strinta e allonghiada e arruit in atòngiu-ierru.
Is naixeddas funt po su prus a spina.
Su frori si tzèrriat pipilloddi o cuca o cucheddu, est a colori arrùbiu e aberrit a maju.
S’aranada coit movendi de cabudanni finas a onniasantu a segunda de s’arratza.
Est a còrgiu corriatzu e tostau, tunda, a bortas unu pagu allonghiada, a bortas parrit a facis.
A sa parti a imbressi de su tanaxi portat una corona, a bortas aberta a bortas serrada, arrastu de su càlixi de su frori.
A intru est partzida, cun unu pilloncu grogànciu, in partis (a logus ddas tzerriaus cucurrùcius o cabonischeddus) a bortas totus agualis.
In ònnia cucurrùciu ddui est atacau su pibioni (o su aranu) a nùmeru mannu.
A intru de su pibioni ddui est sa purpa e su pisu. Su colori de su pibioni mudat a segunda de s’arratza e de cantu est cotu movendi de unu colori biancu-arrosa a unu colori arrùbiu forti, a bortas est luxenti. Su suci amànciat meda.
Si acostumat a partziri s’aranada in tres calidadis:
durci, braa (o agridurci) e agra (o arbada), cunforma a is livellus de agriori chi depit essi de 0,32% po sa primu, 0,79% po sa segunda, 2,72% po sa de tres, scerendi-ndi àteras duas cunforma a su pisu: a pisu moddi o a pisu tostau.
S’aranada fait profetu a sa saludi de s’òmini po is propiedadis chi tenit.
Si usat in meixina, in coxina ma finas po tingi.