Su 28 e 209 de maju, pro sa de XXVI editziones de Monumentos abertos, Cùglieri aberit sos monumentos suos e retzit sos istràngios pro visitare su patrimòniu architetònicu e culturale de sa bidda.
Sàbadu e domìniga chi benit s’ant a pòdere visitare custos giassos e monumentos:
Parcu de su Seminàriu Regionale - In custu parcu aiant collocadu una Via Crucis cun sas istatziones fatas in tzeràmica chi, in sos annos, ant tentu dannu mannu; in punta ant postu un’istàtua de su Coro de Gesùs chi est arta 3 metros e otanta e pesat 8 cuintales.
Crèsia de Santu Antiogu (1600) - Est in su bighinadu de Crabola, chi diat dèpere èssere su prus antigu de Cùglieri. Dae custa crèsia sa vista est bella meda: si bient sas baddes de Pranarza e su mare.
Museu de s’ògiu Zampa - In s’Azienda agrìcula de su dotore Giorgio Zampa si produit ògiu ghermanu biològicu, laore e s’allevant bacas rujas (sardu-modicanas) e molentes sardos. In su Museu, postu in sa carrera printzipale de sa bidda, in ue fintzas a su 1937 bi fiant unu mòlinu, si podent connòschere traditziones antigas de comente si faghiat s’ògiu e fintzas comporare ògiu e sabone vegetale.
Seminàriu Regionale de su Coro de Gesùs (1927) - Inauguradu in su 1927, dd’ant gestidu sos Gesuitas de sa Provìntzia torinesa fintzas a su 1971 cando ant lassadu. In custu seminàriu ant istudiadu pitzocos meda, prus o mancu 1100 si sunt fatos prèides e prus o mancu binti sunt diventados pìscamos. Su progetu est de s’ingegneri Giuseppe Momo, chi at progetadu fintzas sos seminàrios de Assisi, de Fano e de Molfetta. Su fràigu est imponente: cun tres pianos, bator edifìtzios postos in cuadru e unu cortile cun una corte manna in mesu.
Crèsia de sos paras (Cappuccini) - Est dedicada a Santu Edoardu re e a Nostra Sennora de sos Ànghelos est de su de XVII sèculos. A intro b’est una rughe in linna bella meda chi est de su 1600. Dae sa capella de mesu, dedicada a santu Antoni si podet calare a sa cripta in ue, cando in su cunventu bi biviant, bi interraiant sos paras. Su coro antigu est totu in linna. In sos muros de sa navada de mesu bi sunt pinturas antigas.
Museu archeològicu - Est in su chi fiat su cunventu de sos paras de su 1600 e in ue at bìvidu su para cuglieridanu Paolu Perria (1650-1726) chi est cunsideradu santu.
In sos 1500 metros cuadros de s’edifìtziu bi sunt ancora caraterìsticas architetònicas originales: bòvedas de genia diferente, su refetòriu antigu, sas istaddas a impedradu ma fintzas àteru.
Dae su 2011 bi sunt in mustra materiales archeològicos de sos iscavos de sa tzitade antiga de Cornus e de àteros giassos de su territòriu de Cùglieri.
Crèsia de Nostra Sennora de sas Gràtzias - Fraigada dae su 1540 dae sos paras chi aiant fatu fintzas su cunventu, est in su giassu prus antigu de sa bidda; cando ant fatu acontzos ant agatadu sepulturas meda. Custa crèsia est de importu pro sas Chida Santa cuglieridana: a intro b’est sa Rughe e s’istàtua de Nostra Sennora de sos dolores chi essint sa Chenàbura Santa pro s’Iscravamentu e b’est fintzas s’oratòriu de sa cunfraria de Nostra Sennora de sos dolores chi paris cun sas àteras bator cunfrarias partètzipat a totu sas funtziones fintzas a sa die de Pasca Manna.
Crèsia de su Càlmene - In custa crèsia, in orìgine dedicada a Santu Urbanu, in su mese de trìulas, sos cuglieridanos manifestant sa devotzione issoro a Nostra Sennora venerada cun custu tìtulu. In sas dies de sa novena si cantant sas litanias cun sa mùsica de un’òrganu napoletanu antigu.
Crèsia de Santu Juanni Batista - Est una de sas prus antigas de Cùglieri (XIV sèc.); dae su 1862 est sede de sa cunfraria de santu Juanni. In una capella b’est una tela pinturada dae Marghinotti.
Crèsia de Santa Rughe - Un’àtera de sas crèsias de parte antiga de sa bidda est sa crèsia de Santa Rughe chi ddi narant fintas de Santa Sarbana. Est sede de sa cunfraria de Santa Rughe. A intro bi sunt sas istàtuas de Gesùs Risortu e de sa Gloriosa chi essint in protzessione pro s’Incontru e cussa de Santa Sarbana chi est in perda pinturada.
Basìlica de Santa Maria de su nie e Campusantu monumentale – Sa crèsia, imponente, est caraterìstica pro sa fatzada (1912-1913) chi tenet duos campaniles cun gùllias a piràmide postos unu a manu manca e s’àteru a manu dereta e pro sos bassos rilievos chi contant de comente s’istàtua de Nostra Sennora est arribada in su giassu in ue ant fatu sa crèsia.
A intro s’agatant istucos, traballos in màrmaru e s’altare majore de istile barocu, su coro in linna, pituras, istàtuas de Santos in màrmaru
Tenet valore s’istàtua antiga de Santa Maria de su nie chi est in perda pinturada.
Casteddu Betzu - Est in su sartu, a tres chilòmetros dae sa bidda. Fraigadu pro difesa in antis de su 1196, est istadu propiedade de Marianu II, giùighe de Arborea e a s’erèntzia sua est abarradu fintzas a su 1410 cando est passadu a sa Corona de Aragona. A dies de oe de su fràigu antigu abarrant sos muros a inghìriu e rastros de sa turre.
(MM)
