Sa Sardigna est una terra de contus e ligendas, de logus spantosus, de ànimas e spìritus protagonistas de ritus e traditzionis.
Una de custas est sa festa de is mortus chi arruit sa noti tra su primu e su duus de onnisanti e chi tenit nòmini ma fintzas traditzionis difarentis me in is logus de s'ìsula.
Ddi narant:
Su mortu mortu; Su peti cocone; Su prugadòriu; Is ànimas; Su pani e su tocu; Is panisceddas; Su pani su binu; Su bìddiu longu; is sonadoris, is dopiadoris.
- In Marmilla est spainada meda sa traditzioni de "is sonadoris" e de "is panixeddas".
Is dopiadoris” fiant sonadoris de campanas chi po duas diis intrenas artziant in campanili de crèsia po arrepicai a mortu cun su ritmu de s'adòpiu. Is pipius e pipias e piciocheddus e piciocheddas passànt in is domus invècias e a sa domanda "si fadeis is dopiadoris” arriciant nuxi, nuxedda, mèndula, castàngia, durcis e caramellas chi arrimànt in una muncadoreddu o in una tiallora.
Àteru nòmini de tzerriai sa traditzioni de sa festa de is mortus (po ndi nai una, in Genuri) est "Is panixeddas".
In su tempus antigu is pipius bistius de tzàpulus passaiant in totu sa bidda pedendi una oferta pitichedda(est a nai is panixeddas poi is animas de is mortus). Innoi puru arriciant castàngia, nuxi, nuxedda, mèndula e fruta frisca (mela piròngia e arenada). Candu tocànt sa porta de una domu, ddis naraiant “Ti ddas fatzu is panixeddas”, e a pustis de àiri arriciu is arregallus is pipius sighiant su giru me in is àteras domus.
