In su sartu de Paulle, s’agatat unu giassu archeològicu de interessu mannu: s’àrea nuràgica sacra de Santa Cristina chi leat su nùmene dae sa cresiedda, de su de XI sèculos, chi b’est acanta.
In s’àrea archeològica b’est unu tèmpiu a putzu de su de XII sèculos in antis de Cristos, inghiriadu dae una muredda chi tenet sa forma de unu friscu. Est totu in contones de basaltu picadu a fine, un’òpera chi ispantat fintzas sos archeòlogos. Dae un’iscala in perda si calat de 7 metros a intro de su putzu, chi est ammontadu dae una bòveda a tholos, fintzas a arribare a s’abba chi, in su fundu, b’est semper, fintzas in s’istiu.
Pro su cultu de s’abba, lompiat a custu santuàriu gente meda de su pòpulu de sos nuraghes. A pagos metros dae su putzu b’est sa ‘capanna, su pinnetu, de sas riuniones’: tenet unu diàmetru de deghe metros, su panimentu a impedradu e una muredda bassa a inghìriu pro si sètzere, mancari cando resonaiant e detzidiant carchi cosa. Bi sunt fintzas sos rastros de àteros fràigos chi podiant èssere butegas de mercadu o in ue biviant sos maistros de su cultu. In un’àtera, fortzis, acorraiant sos animales, su bestiàmene chi ochiant pro sos ritos. Su putzu depiat èssere fintzas unu giassu pro sas osservatziones astronòmicas, su matessi acapiadas a cultos de devotzione; difatis in su solstìtziu sa luna si biet in s’abba, a intro de su putzu, ca passat sa lughe sua dae un’istampu mannu chi b’est in sa bòveda.
In custa àrea, pro devotzione, pro cummèrtziu e fortzis pro organizare sa vida sotziale, pòpulos diferentes sunt arribados pro tempus meda. Difatis, in sos iscavos archeològicos chi ant fatu, ant agatadu bator istatueddas de brunzu, ogetos in brunzu de s’incomintzu de su primu millènniu in antis de Cristos e prendas de oro de època fenìtzia.
A pagu tretu dae su putzu e dae sa crèsia b’est unu nuraghe chi est prus antigu meda de su putzu etotu. Est unu nuraghe cun una turre ebbia, artu ses metros, chi a inghìriu tenet sos rastros de sa biddighedda nuràgica.
Su putzu sacru e sa crèsia cristiana postos a pagu tretu s’unu dae s’àteru testimòniant formas de devotzione chi sighint dae sèculos e sèculos in custu logu. Sa crèsia medievale est inghiriada dae 36 muristenes, in ue bivent sos devotos in sas dies de sas novenas: in maju cussa in onore de sa Santa e in santugaine cussa de s′arcangelu Rafaelle.
S’ispantu e sa bellesa de custu logu, bellu fintzas ca bi sunt ogiastros e matas de olia meda, no est ebbia sa bellesa e perfetzione de sos monumentos ma fintzas sa testimonia crara ca inoghe sa gente, antiga e antiga meda ma fintzas a die de oe, est semper bènnida pro pregare, pro devotzione e pro si atzapare paris.
(MM)
