Comente in totu sa Sardigna, in sas biddas de sa provìntzia de Aristanis sas dies de sa Chida de Passione, de sa Chida Santa e de Pasca Manna sunt dies marcadas dae sas funtziones religiosas, dae rituales litùrgicos e paralitùrgicos, cun gente meda chi partètzipat cun sentidu e devotzione manna.
In sos ùrtimos annos, in antis de sa pandemia chi at firmadu cosas meda, custas dies de importu mannu pro sa Crèsia e sos cristianos sunt istadas valorizadas fintzas in progetos de turismu religiosu.
In unas cantas biddas sas protzessiones cumintzant a ddas fàghere in sa Chida de Passione ma est dae sa Domìniga de prama chi, peri sas carrera antigas, si movent istàtuas, cunfrarias e devotos chi cun càntidos e pregadorias in sardu o in latinu ammentant sa passione e sa morte de Cristos, su Fìgiu de Deus. Dae s’incomintzu de sa Carèsima sos cuncordos e sos cuntzertos preparant sos càntidos e sèberant sas boghes mègius, ponent paris boghe, contra, mesu boghe e bassu chi renessant in s’armonia perfeta chi emotzionat e agiudat a pregare. Ognunu cun su tràgiu de sa bidda sua, intonant su Miserere, su Stabat Mater, gosos de dolu e de alligria, versos de anònimos e de poetas locales chi acumpàngiant sas funtziones de sa Coena Domini, de s’Iscravamentu o sas protzessiones peri sas crèsias.
Pro sa protzessione de sa Domìniga de Prama sighit ancora a dies de oe sa traditzione ispagnola de tèssere o pintare sa prama a manera artìstica. Sas fògias depent crèschere pro meses ammuntadas o acapiadas a istrintu pro chi non ddis arribet lughe; sentza ddis tocare lughe creschent moddes, e custu permitit de ddas traballare, e de colore grogu craru, bellu e elegante. Ogni bidda tenet su tràgiu suo e ogni persone su gustu e istile suo; sas ùrtimas dies de sa Chida de Passione sunt dedicadas a preparare custos traballos, a imparare a chie nde tenet praghere rughes de cada genia, còtzulas, frores e àteros intritzos chi, beneitos in sa Missa Manna, ant a abarrare a protetzione de sas domos totu s’annu.
Dae su sero de sa Giòbia Santa e su note de sa Chenàbura Santa, agiomai de sighidu, dae mangianu chitzo a note a tardu, cun missas, funtziones, protzessione, ritos paralitùrgicos de teatralidade manna si torrat a bìvere sa Passione de Gesùs: dae sa rapresentatzione de sa Coena Domini, chi ancora in unas cantas biddas sos cunfrades faghent in sa Missa de sa Giòbia, a s’Iscravamentu, cando – in ogni bidda – nche calant a Cristos dae sa rughe. A pustis de dies de dolore e corrutu, sa Domìniga de Pasca s’alligria torrat cun s’Incontru, cando Nostra Sennora chircat peri sas carrera e agatat su Fìgiu: Novas de grande allegria/certos nos ant contadu/ca su Fìgiu de Maria/ oe est resuscitadu.
De importu culturale sos ritos chi si faghent in Cùglieri, in Iscanu e in Santu Lussùrgiu.
(MM)
