Narant chi sa cursa de sos aneddos sos ispagnolos l’apant imparada dae sos Moros in tempus de dominatzione araba (VIII-XV sec.) ca sos Moros l’impreaiant pro addestrare sos sordados.
E paret, a su chi si podet cumprèndere, chi sos donnigheddos de Arborea educados in sa Corte aragonesa, nd’apant batidu su giogu dae Ispagna. Non tenimus una data segura: si pensat a sa metade de su sèculu XIII.
In sos poemas medievales, però, non b’at signale de custa cursa, chi in Itàlia est documentada dae su 1370 e in Ispagna dae su 1460, duncas sa derivatzione ispagnola no est mancu segura. In su Chimbighentos s’est difùndida in totu Europa, l’agatamus finas in Frantza cun su nùmene de course de bagues.
Calicunu ipotizat chi siat istada una manera de apasigare sas brigas intre sos cadderis aristanesos e sos sordados de Aragona, odiados meda ca fiant a servìtziu de su dominadore. Pro more de sa Sartìglia sas brigas si sunt trasformadas in un’isfida de valentia a caddu.
In su 1543 su canònigu Giuanne Dessì (o Lenardu Dessì?) at istituidu una lassa in ue daiat a su Grèmiu de sos Massajos su chi oe si narat “Cungiau de sa Sartìglia” pro chi cun s’incùngia esserent pagadu sas ispesas de sa Sartìglia e sa chena pro sos cadderis. Su canònigu Dessì aiat postu comente cunditzione chi in sa gara non b’esseret istadu violèntzia, ca in sas manifestatziones de custu tipu, pro neghe de su binu, bi essiat semper brigas.
Dae tando sos massajos ant detzisu de fàghere sa Sartìglia s’ùrtima domìniga de carrasegare e, annos a pustis, sos mastros de linna ant leadu s’impignu de la fàghere su martis, cun dinari issoro.
Tenimus documentos de su 1547 chi faeddant de ispetàculos aprontados in onore de Càralu V in ue sos cadderis nch’inferchiant, pro mesu de lantzas o de ispadas, aneddos apicados a unu filu.
Su nùmene dae in ue benit? Sa paràula “Sartìglia” est cullegada a filu astrintu cun s’ispagnolu Sortilla (dae su latinu Sorticula derivadu dae Sors ‘sorte, destino’) e cun su catalanu Sortija (‘aneddu’).
(GF.P.)
